اقوام خراسان
اقوام خراسان
شامل گروههای قومی ساکن در محدوده خراسان میشوند.این قومیتها غالباً دارای قرینههایی در آن سوی مرزهای سیاسیِ کنونی خراسان یا استانهای خراسان در ایران، همچون ترکمنستان کنونی و افغانستانمیباشند.قدیمیترین قوم شناختهای که در محدوده خراسان سکونت کردهاند پارتها و هون هاست.امروزه گستردهترین گروه قومی در خراسان فارسی زبانان اند.
خراسان محل زندگی اقوام گوناگونی است که به رغم تفاوتهای نژادی و فرهنگی، به واسطه پیوند محکمی از عوامل پایداری چون دین، تساهل و قومیت با هم متحدند .یکی از دلایل تنوع اقوام خراسان، مهاجرت یا کوچ اختیاری و یا اجباری به این سرزمین بودهاست .این مهاجرتها در تمام دورههای تاریخی تا کنون به شکلهایی جاری بوده.شهرهای بزرگ خراسان به واسطه ویژگیهای مهاجر پذیر تقریبا از تمامی نقاط ایران و برخی کشورهای دیگر از جمله عراق و افغانستان مهاجر پذیرفتهاست.طبق آمارها تمام گروههای قومی در خراسان پیروی دین اسلام اند .یکی از بارزترین ویژگیهای گروههای قومی غیر فارسی زبانان در خراسان تکلم به زبان مادری، علاقه به موسیقی بومی و پوشیدن پوشاک سنتی است.
گروههای قومی
در شمالیترین نواحی خراسان، ترکمنهای خراسان زندگی میکنند، آنها مسلمان اهل سنت هستند و به زبان ترکمنی تکلم میکنند و به شکل سنتی بیشتر به کارهای کشاورزی، دامداری و بافت قالیچه مشغول اند .
کردهای خراسان و ترکهای خراسان در منطقه وسیعی از نواحی شمال خراسان زندگی میکنند . تعداد هر یک از این دو گروه بسار بیشتر از ترکمن هاست . مذهب این اقوام، شیعه اثنی عشری و اهل سنت است و به زبانهای ترکی خراسانی و کردی و کرمانجی تکلم میکنند . ترکیب جمعیتی شهرهای بجنورد، شیروان، قوچان، اسفراین، درگز، نیشابور و کلات علاوه بر فارسی زبانان از این دو گروه شکل گرفتهاست . در این مناطق پوشاک مردان و زنان از ویژگیهای خاصی بر خوردار است که آن را از بقیه نقاط خراسان متمایز ساختهاست.
بلوچهای خراسان بیشتر در مرکز یا شرق و جنوب خراسان مستقرند و به فعالیتهای کشاورزی و دامداری مشغولند، آنها مسلمان و غالبا اهل سنت هستند . مردان و زنان بلوچ نیز در استفاده از پوشاک سنتی خویش اصرار میورزند .
عربهای خراسان گروهی از اعراب مهاجر به منطقه خراسان است. این گروه از نگاه تاریخی بیشتر در جنوب و مرکز استانهای خراسان ساکن اند.این افراد بازماندگان اجداد عرب خود میباشند که در قرون اولیه اسلامی به ایران آمدهاند. تکلم به زبان عربی، معرف قومیت آنان است.گروهی از اعراب خراسان معاودان عراقی (پیش از صدام و یا پس از اشغال عراق) میباشند.
بلوچهای خراسان
بّلوچهای خُراسان به گروهی از مردم بلوچ که در خراسان اند گفته میشود. این گروه از بلوچستان به خراسان مهاجرت کردهاند و عمدتاً در استانهای خراسان جنوبی و خراسان رضوی در شهرستانهای بیرجند، سبزوار، نیشابور، سرخسو کاشمر و شهرهای دیگر خراسان ساکن شدند. بلوچهای ساکن استان گلستان در ایران نیز از مهاجران بلوچ از خراسان اند. فرهنگ و زبان بلوچهای خراسان همانند بلوچهای دیگر میباشد و تفاوتهای جرئی دارد.جمعیت بلوچ های خراسان در روستاها و شهرهای کوچک خراسان تقریباً ۵۰۰۰ نفر است و مسلمان اهل سنت و شیعه اند.
بیات خراسان
قوم بیات از اقوام تاریخی ترکان هستند و در نقاط متعددی از ایران از جمله خراسان، آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل و زنجان، اراک، همدان و فارس سکنی گزیدهاند. شاخه خراسانی قوم بیات در منطقه سرولایت شهرستان نیشابور به مرکزیت روستای عبدالله گیو ساکن است.
این روستا در فاصله ۱۱۵ کیلومتری غرب شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی، و در سه راهی بین سه شهر بزرگ نیشابور، قوچان و سبزوار واقع است. فاصله این روستا از سه شهر فوق به ترتیب ۶۵، ۴۷ و ۹۰ کیلومتر است. کار مردم بیشتر کشاوررزی و اندکی دامپروری است. این روستا هم اکنون مرکز دهستان سرولایت از توابع شهرستان نیشابور میباشد و به علت مرکزیت محلی و دسترسی به سه شهر بزرگ اطراف، و همچنین دارا بودن زمینهای مسطح و مناسب، از روستاهای مستعد پیشرفت برای انجام امورات اداری مردم دهستانها و بخشهای اطراف است. در زمان حمله قوم مغول به ایران، قوم بیات که جمعیتی در حدود ۱۵۰۰۰۰۰هزار نفر که ۲۰۰۰۰۰ نفر مرد جنگجو را شامل میشدند با آنها وارد جنگ شدند و پسر چنگیز خان مغول را کشتند.پس از آن چنگیزخان با تمام قوابه نیشابور حمله کرده بسیاری از آن قوم را به قتل رسانید.قوم بیات به کوههای اطراف نیشابور فراری شدند.یک گروه به سمت هند و افغانستان، یک گروه به سمت اصفهان، شیراز و اراک و گروهی دیگر به سمت آذرباییجان، سوریه و لبنان پراکنده شدند.
ترکمنهای خراسان
تُرکَمَنها در خراسان به مردم ترکمن یا ترکمنی زبان ساکن خراسان و غرب ترکمنصحرا گفته میشود.آنها به زبان ترکمنی سخن میگویند و بیشتر آنان مسلمان سنی و پیرو مذهب حنفی هستند و در استانهای خراسان رضوی و خراسان شمالی ساکن اند.پیشینه و فرهنگ آنها با دیگر مردم ترکمن پیوند و شباهت دارد و این تقسیم بندی ترکمنهای خراسانبر اساس منطقهٔ جغرافیایی است در مقابل ترکمنهای جمهوری ترکمنستان و استان گلستان. در کوهستان های غربی بجنورد و در آن قسمت که طایفه های «گوکلان»، «تکه» و «نخورلی» مستقر هستند دهستان هایی در همسایگی ترکمنها دیده می شود که مردمش در برخی دهکدهها از گروه های خراسانی هستند.
ترکهای خراسان
تُرکهای خراسان بخشی از اقوام ترک تبارِ ساکنِ خراسان است.ترکهای خراسان به زبان ترکی خراسانی تکلم میکنند و از لحاظ جمعیتی یکی از گروهای قومی اقلیت در استانهایخراسان به شمار میروند. ترکهای خراسان را به دو گروه عمده تقسیم میشوند که به اشتباه با ترکمن ها یک گروه پنداشته می شوند.
-
گروه ترکهای بومی معروف به ترکهای قوچانی، درگزی، بجنوردی که قدمت سکونت آنها در خراسان به چند قرن میرسد
-
گروه ترکهای آذری که مکعمولا حدود یک قرن و کمتر از آن هست که در خراسان ساکن شدهاند.
عربهای خراسان
عربهای خراسانگروهی از عربهای مهاجر به منطقهٔ خراسان هستند. این گروه از نگاه تاریخی بیشتر در جنوب و مرکز استانهای خراسان ساکناند و به دو دسته تقسیم میشوند:
- عربهای شمالی
- عربهای جنوبی
این افراد بازماندگان اعقاب و اجداد خود میباشند که در قرون اولیهٔ اسلامی به ایران آمدهاند. تکلم به زبان عربی، معرف قومیت آنان است. گروهی از عربهای خراسان معاودان عراقی(پیش از صدام و یا پس از اشغال عراق) می باشند.
کردهای خراسان
کُردهای خراسان بخشی از ایلهای کرد ایران یا کُرد زبان اند که پراکنش آنان در منطقه خراسان بزرگ است که این منطقه با نام منطقه کردنشین خراسان شناخته میشود. زبان مردم این منطقه کردی و کرمانجی و دین آنان اسلام است.مهم ترین شاخهٔ کردهای خراسانی کرمانج است که به شکلی اشتباه این دو یکی پنداشته میشوند. فرهنگ ایلهای کرد خراسان با تفاوتهای جرئی همانند فرهنگ کردی مردم سرزمین کردستان است. ایلهای کرد خراسان مسلمان شیعه مذهب اند و گروههای نیز اهل سنت اند و جمعیت شان بیش از ۱٫۷۰۰٫۰۰۰ هزار نفر است . ادبیات شفاهی این مردم به علت نداشتن رسم الخط کرمانجی خراسان در معرض آسیب است.
کولیهای خراسان
کولیهای خراسان که در بین اهالی خراسان غرشمال (قرشمال) یا غربت نیز نامیده میشوند شامل گروههای پراکندهٔ قومی در خراسان هستند کولیها در شهرهای خراسان، جا و مکان خاصی ندارند و بهصورت متفرق زندگی میکنند اما در سبزوار کوچهای به نام کوچه غرشمارها (کوتاه شدهٔ غیرشمار) و در نیشابور کویچهٔ غربتها وجود دارد که محل تجمع و اقامت آنها است.